بررسی تطبیقی حقوق اجتماعی سوء استفاده از حق در روابط زوجین از دیدگاه فقه عامه و شیعه

کلیات... 1

مقدمه. 2

بیان مساله. 3

اهمیت  و ضرورت تحقیق. 5

اهداف تحقیق. 5

سؤالات تحقیق. 6

فرضیه‌های تحقیق. 6

روش تحقیق. 6

پیشینیه تحقیق. 7

حقوق و وظایف مشترک زوجین نسبت به یکدیگر. 8

وظایف زوجین نسبت به یکدیگر از منظر قرآن. 9

تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی طرح:18

ساختار تحقیق. 22

فصل اول: مبانی فقهی و معیار نظریه سوء استفاده از حق... 24

مقدمه:25

1-1-مفهوم شناسی قاعده فقهی.. 26

1-1-1-فقه. 30

1-1-2- چیستی فقه اسلامی.. 30

1-1-3- منابع فقه. 32

1-1-4- مفهوم و مصادیق قاعده33

1-2-مبانی نظری و سابقه تاریخی سوء استفاده از حق. 35

1-2-1- تحلیل مبانی نظری سوء استفاده از حق. 35

1-2-2- ملاک قانونی سوء استفاده ازحق. 37

1-2-3- جبران سوء استفاده ازحق. 39

1-2-4- آثارزیانبارسوء استفاده ازحق. 40

1-2-5-جنبه‌های سوء استفاده ازحق. 40

1-2-6- برخی مصادیق سوء استفاده درقرآن کریم. 41

1-2-7-نظریه سوءاستفاده از حق در حقوق کامن لا. 43

1-2-8-سوء استفاده از حق در حقوق ایران. 46

1-3-مبانی فقهی ممنوعیت سوء استفاده از حق. 47

1-4-معیارهایسوءاستفادهازحق. 59

1-5- معیارسوءاستفادهازحقدرفقهامامیه. 63

1-6- قلمرو سوء استفاده ازحق. 68

1-7-خلاصه. 71

فصل دوم: مصادیقحقوقزوجینوسوءاستفادهازآن.. 73

2-1-مقدمه. 74

2-2-مصادیقسوءاستفادهازحقدرحقوقخانوادهازمنظرفقهامامیه. 77

2-3-سوءاستفادهازحقمهریه. 86

2-4-حقوق زوج و ضمان ناشی از نقض و سوء استفاده از آن. 88

2-4-1-ضمان ناشی از سوء استفاده از حق در منع زوجه جهت خروج از منزل. 88

2-4-2-ضمان ناشی ازسوء استفاده از حق در تعیین مسکن. 89

2-4-3-ضمان ناشی ازسوء استفاده ازحق در منع زوجه از اشتغال. 90

2-4-4-ضمان ناشی از سوء استفاده از حق در لزوم تمکین زوجه. 91

2-4-5-ضمان ناشی از سوء استفاده از حق طلاق. 92

2-4-6-ضمان ناشی از سوء استفاده از حق تعدد زوجات.. 95

2-5-حقوق زوجه و ضمان ناشی از نقض و سوء استفاده از آن. 99

2-5-1-ضمان ناشی از سوء استفاده از حق نفقه. 99

2-5-2-ضمان ناشی از سوء استفاده از حق مهر. 100

2-5-3-ضمان ناشی از سوء استفاده از حق قسم و حق مواقعه. 103

فصل سوم: ضمانت اجرای سوء استفاده از حق... 105

مقدمه:106

3-1-انواع ضمانت‌های اجرای  سوء استفاده از حق. 107

3-2-دلایلاثباتنظریهمنعسوءاستفادهازحق. 108

3-3-مفهوم‌شناسی قاعده «لا ضرر»109

3-4- قاعدهٔ لاضرر و تسلیط از منظر فقه و حقوق. 111

3-4-1-مستندات قاعده لاضرر. 111

3-5- قاعدهٔ لاضرر از منظر حقوقی.. 117

3-6- کلیات قاعدهٔ لاضرر. 121

3-7- تعارض قاعده لاضرر با قاعدة تسلیط.. 124

3-7-1- بحثی دربارهٔ حکومت قاعده لاضرر بر قاعده سلطنت.. 125

3-7-2-بحثی در باره رفع قاعده لاضرر با قاعده تسلیط.. 127

3-7-3-حکم شناسی تعارض قاعدهٔ لاضرر و قاعدهٔ تسلیط دربارهٔ مالکیت.. 128

3-8-رابطه قاعده لاضرر با سایر احکام:136

3-8-1-رابطه خیارات با قاعده لاضرر. 137

3-8-2-رابطه قاعده لاضرر باشفعه. 138

3-8-3- منع سوءاستفاده از حق و قاعده لاضرر:139

3-8-4- راه‌های پیشگیری ازسوء استفاده ازحق. 141

3-9- نهی از ضرر در حقوق خانواده142

فصل چهارم: نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات... 147

4-1-نتیجه گیری:148

4-2-پیشنهادها152

4-3-مشکلات و تنگناههای احتمالی تحقیق:153

منابع.. 154

منابع فارسی.. 155

منابع عربی.. 157

مقالات.. 158

پایان‌نامه‌ها160

منابع اینترنتی.. 160

1.      قرآن کریم
2.      نهج البلاغه
3. احمدی، ح، حقوق زوجین، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان، ج3، انتشارات بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، 1389ش.
4. امامی، ح، حقوق مدنی، ج4، انتشارات اسلامیه، تهران، 1386ش.
5. امامی،ح، جزوه مسئولیت مدنی، دانشکده حقوق؛ دانشگاه شهید بهشتی، بی تا.
6. بازگیری، قانون مدنی در آیینه آراء دیوان عالی کشور؛ حقوق خانواد ه، ج 1، فردوسی، تهران، 1386ش.
7. بجنوردی، م، القواعد الفقهیه، ج1، مؤسسه عروج، تهران، 1401ق.
8. بجنوردی،م،القواعدالفقهیه، ج2،انتشاراتاسماعیلیان، قم،1410ق.
9. بحرانی، ی، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ج25، مؤسسه نشر اسلامی، قم،1377ق.
10. بهرامی احمدی، ح، سوء استفاده از حق، اطلاعات، تهران،1377ق.
11. تبریزی، میرزا جواد 1425. درس فی مسائل علم الاصول، قم، دار الصدیقة الشهیدة (س).
12. تقوی، حسین 1418. تنقیح الاصول، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
13. جعفری لنگرودی، م، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، 1388ش.
14. جعفری لنگرودی،م،حقوقخانواده،گنجدانش،تهران،1372ش.
15. حسینی سیستانی، ع، قاعده لاضرر ولاضرار، چاپ مهر، قم، 1414ق.
16. حکیم پور، م، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد،، نغمه نو اندیش، تهران، 1384ش.
17. خدادپور، م، مسئولیت مدنی در روابط زوجین؛ مطالعه تطبیقی در برخی از کشورهی اسلامی و اروپایی، مرکز امور زنان و خانواده، تهران، 1388ش.
18. دهخدا، ع، لغت‌نامه، ج8، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران،1377ش.
19. دیانی، ع، حقوق خانواده، نشر میزان، تهران، 1387ش.
20. شهیدی، م، آثار قراردادها و تعهدات، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، تهران، 1382ش.
21. شهیدی، م، آثار قراردادها و تعهدات، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، تهران، 1382ش.
22. شیخ الاسلامی، ا،احوالشخصیه، ج1، دفتر انتشارات اسلامی، تهران، 1374ش.
23. شیخ انصاری، مکاسب، ج3، موسئسه الهادی، بی جا، 1418ق.
24. صفایی و امامی، ح و ا،مختصرحقوقخانواده، نشرمیزان، تهران،1392ش.
25. صفایی و همکاران، ح، بررسی تطبیقی حقوق خانواده،، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران،1384ش.
26. صفایی،ح،مفاهیموضوابطجدیددرحقوقمدنی،مرکزتحقیقات، تهران،1355ش.
27. طاهری، ح، حقوق مدنی، ج2، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1418ق.
28. طباطبایی، م، المیزان فی تفسیر القرآن، ج4، موسسه اسماعیلیان، قم،1352ش.
29. عمید زنجانی، ع، موجبات ضمان درامدی بر مسولیت مدنی واسباب واثار ان در فقه اسلامی،، نشر میزان، تهران،1382ش.
30. فیض، ع،مبادیفقهواصولوبخشیازمسائلآندوعلم،انتشاراتدانشگاهتهران، تهران، 1387ش.
31. قربانی لاهیجی، ز،تفسیرجامعآیاتالاحکام،نشر سایه، تهران،1384ش.
32. کاتوزیان،نوهمکاران، مسئولیت مدنیناشیازحوادثرانندگی،دانشگاهتهران، تهران، 1380ش.
33. کاتوزیان، ن، دوره حقوق مدنی خانواده: نکاح وطلاق-روابط زن و شوهر، شرکت سهامی انتشار، تهران،1388ش.
34. کاتوزیان، ن، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، نشر میزان، تهران، 1388ش.
35. کاتوزیان، ن، وقایع حقوقی مسئولیت مدنی، چاپ سوم، شرکت سهامی انتشار، تهران،1389ش.
36. گیلانی فومنی، م، جامع المسائل (بهجت)، ج4، دفتر معظم‌له، قم،1426ق.
37. متین دفتری، ا، مجموعه رویه قضایی، رهام، تهران، 1381ق.
38. مجلسی دوم، م، بحار الأنوار، ج33، مؤسسه الطبع و النشر، تهران،1368ش.
39. محقق اصفهانی، م، حاشیه المکاسب، پایه دانش، تهران،1383ش.
40. محقق داماد، م، قواعد فقه بخش مدنی؛ مالکیت ومسولیت، مرکز نشرعلوم اسلامی، تهران، 1392ش.
41. مدنی، ج، مسئولیت مدنی، ج3، انتشارات پایدار، تهران، 1383ش.
42. مطهری، م، فقه و حقوق (مجموعه آثار)، ج19، انتشارات صدرا، تهران،1378ش.
43. مطهری، م،نظامحقوقزندراسلام،انتشاراتصدرا، تهران،۱۳۵۷ش.
44. معین، م، فرهنگ فارسی یک جلدی کامل، انتشارات امیرکبیر، تهران،1383ش.
45. .مکارم شیرازی، ن و دیگران، تفسیر نمونه، ج3، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1385ق.
46. منتظری، م،احکامازدواجوطلاقازنظراسلام، خزر،تهران،1365ش.
47. موسوی الخمینی،ر، تحریرالوسیله، ج2، دفتر انتشارات اسلامی، قم،1379ش.
48. نجف‌آبادی، ح، معارف و احکام بانوان،  انتشارات مبارک، قم، 1427ق.
49. یزدانیان، ع، قواعد عمومی مسئولیت مدنی، ج1، نشر میزان، تهران، 1386ش.
50. ابن اثیر، النهایه، ج3، موسئسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، 1367ق.
51. ابن بابویه قمی (صدوق)، م، المقنع، مؤسسه امام هادی، قم، 1415ق.
52. ابن بابویه، م، من لایحضره الفقهیه، ج1، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، قم،1363ق.
53. ابن براج طرابلسی، ع، المهذب، ج2، مؤسسه النشر الاسلامی، قم،1406ق.
54. ابن منظور، م، لسان العرب، ج13، دارصادر، بیروت، 1414ق.
55. بحرالعلوم، عزالدین 1415. بحوث فقهیه (تقریرات آیة اله شیخ حسین حلی)، قم،  المنار.
56. جوهری، ا، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، ج2، دار العلم للملایین، بیروت - لبنان، 1410 ه‍ .
57. خویی، ا، موسوعه الإمام الخویی، ج32، مؤسسه إحیاء آثار امام خویی، قم،1418ق.
58. خویی، ا، منهاج الصالحین، ج2، مهر، قم، 1410ق.
59. راغب اصفهانی، ح، المفردات فی غریب القرآن، چاپ دفتر نشردار الکتاب، تهران، ۱۳۶۲ش.
60. زبیدی، م، تاج العروس من جواهر القاموس، ج18، دارالفکر، بیروت، 1306ق
61. زحیلی و، الاسره المسلمه فی العلم المعاصر، دار الفکر، دمشق، 1420ق.
62. السنهوری، ع، الوسیط فی شرح قانون مدنی، ج1، داراحیاءالتراث العربی، بیروت، بی تا.
63. سنهوری، ع، الوسیط فی شرح قانون مدنی، ج1، دارالاحیا التراث العربی، بیروت بی تا
64. شیخ طوسی، م، تهذیب الاحکام، ج6، موسسه النشر الاسلامی، قم،1387ق.
65. شیخ طوسی، م، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، دارالکتاب العربی، بیروت،1400ق.
66. شیخ مفید، م، احکام النساء، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم،1413ق.
67. طباطبایی حائری، ع، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلایل، ج12، مؤسسه نشر اسلامی، قم، 1419ق.
68. طباطبایی یزدی، م، العروه الوثقی، موسسه للمطبوعات، بیروت، 1337ق.
69. طبرسی، ف، مجمع البیان فی تفسر القرآن، ج3، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت،1415ق.
70. طریحی، ف، مجمع البحرین و مطلع النیرین، ج2، مرتضوی، تهران،1375ش.
71. طریحی، ف، مجمع البحرین، ج3، مرتضوی، تهران، 1375ش.
72. عاملی، ز، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج8، موسسه المعارف السلامی، 1416ق.
73. عطار، د، دفاع مشروع درحقوق جزای اسلام، آستان قدس رضوی، مشهد،1375ش.
74. علامه حلی، ح، قواعدالاحکام، ج2، موسسه نشر اسلامی، قم، 1413ق
75. فیروزآبادی، م،  القاموس المحیط، ج14، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی تا.
76. محقق حلی، ا، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2، استقلال، تهران، 1409ق.
77. مغینه، م، الفقه علی المذهب الخمسه، ج4، دارالعلم للملابین، بیروت،1965م
78. نجفی، م، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج31، المکتبه الاسلامیه، تهران، 1366ق.
79. نراقی، ا، عوائدالایام، مکتبه بصیرتی، قم، 1408ق.
80. احمدی وسلیلی، م وع، بررسی فقهی خروج زن از منزل بدون اذن شوهر، فصلنامه تخصصی فقه وحقوق اسلامی، شماره 22، زمستان1389.
81. احمدیه، م، معاشرت به معروف، مطالعات راهبردی زنان، شماره52، تابستان 1390.
82. آخوندی، ر، بحث انتقادی در خصوص اعمال حق حبس (ماده 1085 قانون مدنی) و حقوق و تکالیف زوجین، مجله دادرسی، شمار56، خرداد و تیر 1385.
83. اسماعیلآبادی وحسنرضوی، ع و م،  مطالعةتطبیقیقاعدةرضایت زیاندیدهواقدام (درنظامحقوقیکامنلاواسلام)، فقهوحقوق، شمارة15،زمستان1386.
84. انصاری و مبین، ع و ح، نظریه قابلیت انتساب ضرر در حقوق مسئولیت مدنی، مطالعه تطبیقی در فقه امامیه و حقوق فرانسه، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، شماره 1، بهار 1390ش.
85. بتول جعفری، ع، وظایف زوجین نسبت به همدیگر، مجموعه مقالات همایش زن مسلمان، خانواده کارآمد، تهران، 1387.
86. بداغی، ف،  ازدواج در کشورهای اسلامی، مطالعات راهبری زنان،  شماره 40، تابستان 1387.
87. بهرامی احمدی، ح، مبنای مسئولیت مدنی زیست محیطی، علمی-پژوهشی، شماره26، زمستان 1386ش.
88. خادم سربخش و سلطانی نژاد، م و ه، اصلقابلیتجبرانکلیهخسارات، مبانیفقهیحقوقاسلامی، شماره12، سال ششم،پاییزوزمستان1392.
89. دیلمی و خدادپور، ا و م، سوء استفاده از حق طلاق و راه‌های قانونی مقابله با آن، فصلنامه خانواده پژوهی، شماره 17، بهار 1388.
90. دیلمی، ا، سوء استفاده از حق ریاست شوهر در منع اشتغال همسر، مطالعات زنان، شماره2، پاییز1387.
91. راعی و شریفیان، م و ص، تقصیر در مسئولیت مدنی و عدالت، معرفت حقوقی، شماره 1، سال اول، پاییز 1390.
92. ره پیک، س، منع سوء استفاده از حق در نظریه‌های حقوقی ومفاهیم قرآنی، مطالعات اسلامی، شماره 62، 1383.
93. سپهوند، ا، مسئولیت مدنی، مجله کانون وکلا، شماره 128، سال 1353.
94. عبدی پور، ا، تعدد زوجات، فقه وحقوق، شماره 20، بهار 1388.
95. فهرستی و فصیح رامندی، ز و م، جبران خسارت معنوی ناشی خسارت مازاد بر دیه، فصلنامه تخصصی فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال هفتم، شماره24، تابستان1390.
96. فهیمی و بصارتی، ع و ب، بررسی فقهی و حقوقی ماهیت مهریه، اندیشه‌های حقوق عمومی، شماره3، بهار و تابستان 1391.
97. فهیمی و مشهدی، ع و ع، فقه شیعه وتحول در مبانی مسئولیت مدنی،  فصلنامه حقوق؛ مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره1، بهار 1390.
98. فهیمی، ع، قابلیت پیش بینی بودن ضرر در مسئولیت مدنی، فصلنامه دیدگاه‌های حقوقی، دانشکده علوم قضایی وخدمات اداری، شماره35، 1384.
99. قاسم زاده، م، اثر حقوقی خواستگاری و ضمانت اجرای آن،  دیدگاه‌های حقوقی، شماره 19 و20، 1379 .
100. قربان پور، ا، تقصیر و رابطه سببیت در نظام مسئولیت مدنی، حقوق دادگستری، شماره 54،  بهار 1385.
101. قربان نیا و حافظی، ن و م، تصویر ریاست مرد بر خانواده در آینهٔ وحی، حقوق اسلامی، شماره31، زمستان 1390.
102. کلانتری و کرمی، ع و ب،  دامنه ریاست زوج در امور غیرمالی زوجه، پژوهشنامه فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره2، بهار و تابستان 1393.
103. محمدی، م، حقوق و تکالیف زن از دیدگاه اسلام، رواق اندیشه، شماره 3،   مهر وآبان 1380.
104. مقدادی، م، جزوه مسئولیت مدنی، انجمن علمی و پژوهشی فقه قضایی، اسفند1393ش.
105. مهرپور، ح، تعدد زوجات، تحقیقات حقوقی، شماره 17، پاییز 1375.
106. هاشمی، ا، اسبابمتعدددرمسئولیتمدنی، دوفصلنامهعلمی - پژوهشیدانشحقوقمدنی،شماره2، پاییزوزمستان1392.
107. ویشته، ع، نگاهی حقوقی به تأمین نفقه در پیشگیری از طلاق، مجله: مطالعات راهبری زنان، شماره 43، بهار1388.
108. جهانیان، لاله،  بررسی حقوق و روابط غیر مالی زوجین، با تکیه بر آراء امام خمینی (س)، کارشناسی ارشد، پژوهشکده امام خمینی (س)،1390.
109. خزائی، میثم، ضمان زوجین ناشی از نقض حقوق یکدیگر از منظر فقه وحقوق، کارشناسی ارشد، دانشگاه آیت ا... العظمی بروجردی(ره)
110. ارتباط شیعی، «درس خارج اصول آیت الله سبحانی»، تاریخ انتشار: 5/3/1394، [eshia.ir]،
111. انجمن حقوق دانان ایران، «قاعدهٔ لاضرر»، تاریخ انتشار: 13/7/1390، [blogylaw.com]،
112. برجعلی زاده، مجید، «قاعدهٔ تسلیط در فقه و حقوق اسلامی»، تاریخ انتشار: 31/4/1391، [simayeadalat.blogfa.com]،
113. جودتی استیار، عبدالصمد، «قانون اساسی constitutional law»،
114. حوزه، «مفهوم عدالت»، تاریخ انتشار: 10/9/1392، [hawzah.net]،
115. دانستی های حقوقی، تاریخ انتشار: 3/1/1391، [danestanihayehoqooq.blogfa.com]،
116. دانشنامهٔ رشد، «حقوق»، تاریخ انتشار: بی تا، [daneshnameh.roshd.ir]،
117. رحیمی سجاسی، «عدالت اجتماعی Social justice»، تاریخ انتشار: 21/4/1391، [pajoohe.com]،
118. محمودی، علی، «عدالت»، تاریخ انتشار: 23/9/1392، [pajoohe.com]،
119. مزروعی، جواد، «قاعدهٔ لاضرر (بخش پایانی)»، تاریخ انتشار: 16/6/1391، [hooghooghi.mihanblog.com]،
120. مزینانی، محمد صادق، «نگاهی به قاعدهٔ لاضرر از دیدگاه امام خمینی (ره)»، تاریخ انتشار: 1/5/1378، [ensani.ir]،
121. وبلاگ اصول فقه، «قاعدهٔ سلطنت»، تاریخ انتشار: 21/11/1391، [http://osoolefeghh.blog.ir]،
122. ویکی پدیا، «فقه»، تاریخ انتشار: 11/1/1391، [fa.wikipedia.org]،
123. ویکی فقه، «حقوق»، تاریخ انتشار: 21/4/1391، [wikifeqh.ir]،

منابع فارسی

منابع عربی

مقالات

پایان‌نامه‌ها

منابع اینترنتی